Amerika heeft zijn eigen Mao

Donald Trump is uniek in zijn soort. Denken we. Toch heeft hij voorlopers. Onder anderen Silvio Berlusconi en Mao Zedong.

door JAN VAN DER PUTTEN

Donald Trump en Silvio Berlusconi: de overeenkomsten zijn overrompelend. De Italiaanse oud-premier had het geweldig met zichzelf getroffen, de Amerikaanse president zo mogelijk nog beter. Regelmatig bewonderde Berlusconi zichzelf in de spiegel en zei dan drie keer achter elkaar: ‘Ik vind mezelf geweldig.’ Zijn aanhang zag in hem een tweede Jezus Christus en geloofde dat hij wonderen kon verrichten. Ook Trump heeft last van theocratische oprispingen. Kort voor het laatste conclaaf presenteerde hij zichzelf met behulp van AI als de nieuwe paus.

Trump heeft een verleden als acteur en tv-presentator. Berlusconi bracht het van crooner op een cruiseschip tot de baas van de Italiaanse commerciële tv. Zijn leven was één grote show. Als schuinsmarcheerders doen de heren, de een met zijn bunga-bunga-feestjes, de ander met zijn grab ’em by the pussy, niet voor elkaar onder. Als zakenman heeft Trump een nog loucher verleden dan Berlusconi. Beiden werden schatrijk als handelaars in onroerend goed, Berlusconi werd daarna nog rijker als mediakoning. Hun rechtszaken vanwege corruptie, belastingontduiking en andere misdrijven zijn niet te tellen, hun veroordelingen wel: allebei één keer.

Uit puur eigenbelang ging Berlusconi de politiek in, beloofde de hemel op aarde en won de verkiezingen dankzij het diskrediet van de oude politiek. Hij werd een professionele belangenverstrengelaar, maar kreeg voor de rest niets voor elkaar. Voor Trump geldt hetzelfde. Ook hij plaatst zichzelf boven de wet. Als rechters of journalisten daar iets van vinden, praat hij zijn Italiaanse voorganger na door zichzelf uit te roepen tot slachtoffer van een politieke heksenjacht en vervolgens keihard terug te slaan.

De democratie is bij Trump in nog slechtere handen dan bij Berlusconi, die Mussolini de grootste staatsman van de twintigste eeuw noemde en de erfgenamen van het fascisme salonfähig maakte. Dat in Rome tegenwoordig een premier van neofascistischen huize zetelt, daarvoor heeft Berlusconi het voorwerk verricht. Niet toevallig kan Giorgia Meloni het met de huidige bewoner van het Witte Huis uitstekend vinden.

Vergeleken met Trump was Berlusconi als extremist een dwerg. De ware extremistische meester van de Donald is zijn ideologische tegenpool Mao Zedong. Allebei hadden ze een tirannieke vader die zijn kinderen graag sloeg en vernederde. Mao kwam tegen zijn verwekker in opstand, terwijl Trump van zijn vader leerde dat je alleen maar koning kunt worden door zelf een killer te zijn en nooit ongelijk te bekennen.

Trump en Mao hebben veel gemeen, zoals hun voorliefde voor militaire parades, hun ontkenning van milieuvervuiling, hun onberekenbaarheid en hun afkeer van buitenlanders – in Trumps geval vooral immigranten en Chinezen, in Mao’s geval vooral Amerikanen. Trump is even onberekenbaar als Mao. Als vrouwenverslinder is hij een goede tweede. Bij de Amerikaan heeft dat tot rechtszaken geleid, de Chinese leider kwam er moeiteloos mee weg.

Het puriteinse gedrag dat de Grote Roerganger zijn onderdanen voorschreef, gold niet voor hemzelf. In zijn latere jaren bracht hij iedere nacht met een ander, speciaal voor hem geronseld boerenmeisje door. Dat was een politieke noodzaak, verzekerde hij de partijbonzen, want zo kon hij zijn vitaliteit op peil houden en daardoor nog heel lang de Chinezen voorgaan in hun strijd voor het socialisme. Ook Trump is op zijn manier een puritein: hij heeft een gloeiende hekel aan iedereen die anders is dan de meerderheid en afwijkt van de heteroseksuele norm.

De gezaghebbende Amerikaanse sinoloog Orville Schell, die China al kent sinds de Culturele Revolutie (1966-1976), was de eerste die in Trumps destructieve optreden de geest van Mao herkende. Ga maar na. De communistische aartsvader vond de wanorde en chaos die hij teweegbracht noodzakelijk, want ‘zonder afbraak geen opbouw’. Door die ‘creatieve destructie’, officieel bedoeld om de revolutie niet te laten verzanden, wilde Mao zichzelf aan de macht houden.

Met vaak dodelijke zuiveringen, ook onder zijn oude kameraden, rekende hij in de ene campagne na de andere af met zijn reële of potentiële tegenstanders in de Partij en met iedereen die de permanente revolutie, de klassenstrijd en hemzelf niet met hart en ziel was toegedaan. Die machtsstrijd culmineerde in de razernij van de Culturele Revolutie. Mao riep de jeugd van China op om ‘het hoofdkantoor te bombarderen’, waar de partijbureaucraten volgens hem bezig waren de revolutie te fossiliseren. En zo opende de hoogste leider van China de aanval op wat toen nog niet de deep state heette.

Onder de leus Make America Great Again is een culturele revolutie op z’n Amerikaans uitgebroken. De hoogste leider van de Verenigde Staten is bezig de staat, de instituties en de democratie van binnenuit kapot te maken. De door kettingzager Elon Musk aangevoerde stormtroepen van DOGE, die wapperend met massaontslagen overheidskantoren binnenvielen, hadden iets weg van Mao’s Rode Wachters.

Mao had vijanden nodig om zijn macht te consolideren en uit te breiden, Trump is van hetzelfde laken een pak. Met zijn critici kent hij geen genade. In Mao’s tijd heetten andersdenkenden contrarevolutionairen, in het Amerika van Trump hebben ze het stempel woke gekregen. Zoals Mao en zijn Rode Wachters overal kapitalistische verraders ontdekten, zoals Joseph McCarthy in de jaren vijftig achter elke boom een communist ontwaarde, zo bespeuren de MAGA-influencers woke-activisten waar ze maar kijken.

De parallellen tussen Mao’s en Trumps Culturele Revolutie zijn verbijsterend. De haat jegens intellectuelen en hun universiteiten. De grondige afkeer van de cultuur. De allergie voor een vrije pers. De verwerping van een systeem van checks and balances. Natuurlijk ging Mao veel verder dan Trump tot nu toe. Mao was verantwoordelijk voor meer doden dan Hitler en Stalin bij elkaar. De Culturele Revolutie in China kostte zeker een miljoen mensen het leven, die in de Verenigde Staten gaat ten koste van mensenrechten en democratie.

De Chinese leider baseerde zijn legitimiteit op een zegevierende revolutie, Trump heeft zijn macht te danken aan een verkiezingsoverwinning. Maar met zijn presidentiële decreten, zijn minachting voor een onafhankelijke rechtspraak en zijn illegale maatregelen erodeert hij de democratie steeds verder. Het staat allemaal al in Project 2025, de blauwdruk voor Trump 2.0 van de ultrarechtse denktank Heritage Foundation.

Trump voelt een grote geestverwantschap met sterke mannen. Waarschijnlijk is hij jaloers op Mao. Hij deelt zijn bewondering voor de Grote Roerganger met zijn tegenpool, die Amerika als wereldmacht wil onttronen: Xi Jinping. Xi ziet in Voorzitter Mao zijn enige grote voorganger en valt voortdurend terug op diens Denken. Hij wil China’s nieuwe Mao zijn, maar dan zonder de maoïstische chaos. Trump gedraagt zich als Amerika’s Mao, chaos inbegrepen.