Vrede in Gaza: en toch is ze mogelijk

De oorlog tussen Israël en Hamas lijkt uitzichtloos, praten over vrede zinloos. Toch is een doorbraak naar vrede mogelijk als in beide kampen de rede terugkeert en de fanatici aan de kant worden geschoven.

Menselijkheid en vrede. In Gaza hebben haat en fanatisme daar vieze woorden van gemaakt. Een wapenstilstand? Geen sprake van, zeggen de Israëlische oorlogshitsers, want die zou neerkomen op overgave. Zelfs uit een humanitair bestand zou Hamas munt slaan. De ophitsers willen de oorlog pas stoppen als die beweging volledig is vernietigd. Hamas is al evenmin uit op vrede. Hun uiteindelijke doel, het wegvagen van Israël, zullen de Hamas-leiders niet bereiken. Maar hoe langer het buitensporige geweld van het Israëlische leger duurt, hoe dichter Hamas zal komen bij een ander doel: groeiende sympathie in de wereld voor de Palestijnse zaak, afkalving en misschien zelfs verlies van de westerse steun voor Israël, en toename van het antisemitisme. Hoeveel inwoners van Gaza moeten omkomen om dat doel te bereiken zal de leiders van Hamas een zorg zijn.

Het is, nog afgezien van overwegingen van menselijkheid en oorlogsrecht, om diverse redenen in Israëls eigen voordeel om de vernietiging van Gaza en de Gazanen zo snel mogelijk te staken. De oorlog is niet te winnen, want de ideeën die Hamas drijven zijn niet uit te roeien. Trouwens, wat bedoelt Israël met ‘het elimineren van Hamas’? Moet iedereen die wat met de beweging te maken heeft worden uitgeschakeld? Alleen de militaire tak, of ook de politieke? De ambtenaren die het Hamas-bestuur dienen? Alle sympathisanten van Hamas wellicht? Daar komt bij dat de doelen die Israël zich stelt niet te combineren zijn: je kunt niet Hamas liquideren en tegelijk de 137 nog vastzittende gijzelaars heelhuids naar huis brengen. Daarvoor zal er met Hamas moeten worden onderhandeld. En de Hamas-leiders weten heel goed dat Israël geen genade met hen zal kennen zodra de laatste gijzelaar bevrijd is.

Premier Benjamin Netanyahu vindt dat de uitroeiing van Hamas prioriteit heeft, terwijl de familieleden van de gijzelaars steeds luider eisen dat iedere prijs moet worden betaald om hun geliefden vrij te krijgen. De prijs die Hamas vraagt is de vrijlating van alle Palestijnse gevangenen. Op 7 oktober, de dag van de moordende inval van Hamas in Israël, waren dat er 5200. Sindsdien zijn er 105 gijzelaars uitgeruild tegen 240 gevangenen. Inmiddels zijn er volgens Palestijnse bronnen 3300 gevangenen bij gekomen. Ze komen uit de bezette Westelijke Jordaanoever en Oost-Jeruzalem. In dit gebied is het geweld van leger en kolonisten sinds het begin van de oorlog hevig opgelaaid, terwijl de gebeurtenissen in Gaza het gewapend verzet en terroristische wanhoopsdaden aanwakkeren. Reden te meer voor een snelle wapenstilstand in Gaza voordat ook de Westoever in brand komt te staan.

Ook op het internationale toneel heeft Israël met een voortzetting van de oorlog alleen maar te verliezen. Amerika laat steeds meer kritiek horen op het Israëlische optreden in Gaza: de verwoesting van ziekenhuizen en andere infrastructuur, het afsluiten van vrijwel alle leveranties en hulpverlening, en vooral het enorme aantal burgerdoden, dat twee maanden na het begin van de oorlog al dertien keer zo hoog was als het aantal slachtoffers van 7 oktober in Israël. Vroeger benadrukte de Amerikaanse regering bij aanvallen op Israël standaard haar onvoorwaardelijke steun aan de joodse staat en zijn recht op zelfverdediging. Deze keer gaat de Israëlische reactie zelfs voor Washington de perken van zelfverdediging ver te buiten, maar Israël trekt zich weinig aan van de Amerikaanse bezweringen om zich te matigen. Amerikaanse sancties zijn niet meer onmogelijk. In de Democratische Partij en de staf van het Witte Huis lopen de meningen ver uiteen over de vraag of er aan de Amerikaanse militaire hulp aan Israël voorwaarden moeten worden gesteld of dat die zelfs direct moet worden stopgezet.

Dat laatste zal president Joe Biden niet doen. Wat niet wegneemt dat hij liever vandaag nog dan morgen af wil van een oorlog die Washington bar slecht uitkomt. Amerika zit nu immers weer volop in de Midden-Oosterse wespennesten, waaruit het zich juist wilde bevrijden om zich volop te kunnen wijden aan de grote machtsconflicten met Rusland en vooral China. Tot Amerikaans verdriet heeft de oorlog ook de agressie uitgelokt van Hezbollah in Libanon en de Houthi-rebellen in Jemen, die net als Hamas proxy-organisaties zijn van Iran. Het ontwerp van Amerika’s nieuwe nucleaire overeenkomst met Iran kan nu de prullenbak in, en een historisch akkoord tussen Israël en Saoedi-Arabië, dat op het punt stond werkelijkheid te worden, is nu ver weg. Biden had hard gewerkt aan die deal, die de vroegere vijanden de rol van Amerikaanse zaakwaarnemers in het Midden-Oosten had moeten geven. Saoedi-Arabië had het vijfde Arabische land moeten worden om met Israël een Abraham-akkoord te sluiten. Deze door Washington gekoesterde normaliseringsdeals dreigen averij op te lopen, en nieuwe akkoorden zitten er voorlopig niet in.

Netanyahu wil de catastrofe van de oorlog nog groter maken door te ‘vechten tot het eind’. Vervroeging van het eind zou veel doden voorkomen. Dat kan door de militaire leiders van Hamas tot overgave te dwingen en hun een vrije aftocht te garanderen in ruil voor de vrijlating van de gijzelaars. Van Netanyahu is die strategie niet te verwachten, want hij is de gevangene van de grootste fanatici van zijn coalitiepartners: de kolonistenleiders Itamar Ben-Gvir en Bezalel Smotrich. Voor hen zijn alle Palestijnen, zowel die in Gaza als die op de Westoever, terroristen. En terroristen moeten gedood, onderworpen of verdreven worden. Alles wat minder is dan dat vinden ze verraad. Ze hebben al gedreigd dan uit de regering te stappen. Dat is voor Netanyahu geen optie, want dan raakt hij zijn parlementaire meerderheid en zijn immuniteit in zijn corruptiezaken kwijt en komt de poort van de gevangenis in zicht.

We kunnen veilig aannemen dat de Amerikaanse regering druk werkt aan een alternatief voor de onmogelijk geworden Netanyahu, wiens aanhang is gekrompen tot vier procent. Dat komt door het gruwelijke falen van zijn Hamas-beleid, zijn weigering om daarvoor verantwoordelijkheid te nemen en zijn ongevoeligheid voor het leed van de overlevenden van 7/10 en de familie van de gijzelaars. Zijn politiek tegenover de Palestijnen was diabolisch: versterk de apartheid, sluit geen vrede, speel de Palestijnse facties tegen elkaar uit, houd ze onder de duim, geef de kolonisten vrij baan en negeer de Palestijnen in de akkoorden met de Arabische landen, zodat ze zich ten slotte zullen moeten neerleggen bij hun historische onbeduidendheid.

Een nieuwe Israëlische regering zal conclusies moeten trekken uit het tragische echec van dat wanbeleid. Maar hoe? Is er ooit herstel mogelijk na zo veel bloedvergieten, zo veel haat, zo veel trauma’s, zo veel destructie? Misschien niet, maar in ieder geval moet het worden geprobeerd. Daarvoor zullen eerst de schuldigen van de huidige tragedie moeten verdwijnen van het politieke toneel. Dat zijn de extremisten in beide kampen: de militaire leiders van Hamas en de rechts-extremisten van Israël. Voor de onmachtige Palestijnse Autoriteit zal geen plaats zijn als ze niet grondig wordt hervormd, en voor haar corrupte leider Mahmoud Abbas al helemaal niet. Vredesbesprekingen hebben alleen zin als de oude kloof in de Palestijnse wereld tussen Hamas en Fatah wordt gedicht. En dat kan alleen als de heilloos gebleken gewapende strategie plaatsmaakt voor geweldloze politieke strijd.

Hamas is allesbehalve een monoliet. Een stroming binnen Hamas is voorstander van de vestiging van een Palestijnse staat naast Israël. Die stroming wist in 2017 het handvest van de beweging in die zin te laten wijzigen, maar ze werd overvleugeld door de militaristen. Als die worden uitgeschakeld komt er ruimte voor leiders die bereid zijn tot onderhandelen en op de steun kunnen rekenen van Gazanen die gruwen van de geweldsstrategie. Op de Westoever zou een charismatische leider als Marwan Barghouti, die nu nog in een Israëlische gevangenis zit, leider van Fatah moeten worden. Deze voormalige terrorist is een overtuigd voorstander van geweldloos verzet geworden. Met een herenigde, hervormde Palestijnse beweging kan een van extremisten bevrijde Israëlische regering gaan praten over waarheidsvinding en verzoening en over de enig mogelijke doorbreking van de cyclus van geweld: de vorming van een Palestijnse staat.