Hoe kan Israël van zichzelf gered worden?

Verzoening lijkt in het diep gespleten Israël niet meer mogelijk. Maar wat dan, vraagt Jan van der Putten zich af. Een staatsgreep? Een burgeroorlog? Buitenlandse pressie? Of blaast de regeringscoalitie zichzelf op?

Reservisten ketenen zich vast voor het ministerie van Defensie tijdens een demonstratie in Tel Aviv.Foto Eyal Warshavsky / SOPA Images 

Voor de 33ste achtereenvolgende week zullen ze zaterdagavond weer massaal op de been komen, de Israëliërs die protesteren tegen de ontmanteling van de rechterlijke macht. Ze hebben nog altijd niets voor elkaar gekregen, en nog altijd laat de regering niets na om de politieke sfeer te vergiftigen. Een uitweg is nergens in zicht. Wie weet hoe Israël nog van zichzelf gered kan worden, mag het zeggen.

Jan van der Putten is journalist en schrijver en was correspondent in Israël.

Onderhandelingen beginnen? Daarvoor moet je elkaar wel enigszins vertrouwen, en vertrouwen, dat is in het huidige politieke klimaat totaal afwezig. De regering heeft zich ingegraven, en de oppositie wil alleen praten als de afbraak van het Hooggerechtshof wordt gestopt. Netanyahu’s verzekering dat het allemaal zo’n vaart niet zal lopen gelooft niemand. De premier heeft immers als leugenaar een solide reputatie te verliezen. Concessies zijn trouwens uitgesloten, want dan haken de extremisten af en komt de regering ten val. Dus blijven de betogers de straat opgaan en blijven de extremisten het klimaat verzieken.

In veel landen zou er op zo’n verlamming maar één antwoord zijn: een staatsgreep. Achter de schermen hebben de Israëlische generaals nu al veel macht. Na hun pensionering gaan ze vaak de partijpolitiek in. Maar hoelang kunnen ze nog de immense schade aanzien die de nationale ontwrichting ook in de militaire gelederen heeft aangericht? Ruim tienduizend reservisten hebben gedreigd niet op te komen, velen hebben dat dreigement al uitgevoerd. Deze ‘democratische muiterij’ heeft de legerchefs diep geschokt. Ze hebben de premier gewaarschuwd dat de militaire paraatheid ernstig gevaar loopt. Volgens de commandant van de luchtmacht zal de schade blijvend zijn omdat de interne cohesie is weggevallen.

Mr. Security

Netanyahu is woedend. Tegen de hoogste militaire chef, generaal Herzi Halevi, schreeuwde hij dat het erop leek alsof het leger het land had overgenomen. Hij eist van de generaals dat ze hun mond houden over het gebrek aan paraatheid. Want als iedereen weet dat de militaire slagkracht is aangetast, kan hij niet meer poseren als ‘Mr. Security’ door de inzet van zijn vertrouwde wapen om nationale eenheid te smeden: de militaire bezwering van een buitenlands gevaar. Het gevaar komt in dit geval van de oude vijand Hezbollah in Libanon, dat niets liever wil dan gebruik maken van Israëls verzwakking.

Israëls grootste vijand is de regering zelf, die bezig is in naam van de democratie de democratie om zeep te helpen

Netanyahu weet heel goed wat het leger van hem wil: dat hij de oorzaak van de rebellie van burgers en militairen wegneemt, dus dat hij de stormloop op justitie moet staken. Veel (gepensioneerde) chefs van leger, politie en veiligheidsdiensten zijn er, niet ten onrechte, van overtuigd dat de premier bezig is met de opbouw van een dictatuur. De generaals worden aangevallen door rechts-extremistische politici, onder wie een minister – ze zouden lafaards en verraders zijn omdat ze niet tegen de ‘muitende’ reservisten optreden – en door Netanyahu’s oudste zoon Yair, een notoire twittertrol, die een tekst deelde waarin Halevi „de slechtste stafchef uit de geschiedenis” wordt genoemd.

De generaals zouden zijn vergeten dat de Palestijnen de vijand zijn – al spreken de dagelijkse legeraanvallen op Palestijnen een andere taal. De baas van de veiligheidsdienst Shin Bet had het gewaagd de moord op een Palestijn te kwalificeren als „Joods terrorisme”. Daarmee, zei hij, wordt Palestijns terrorisme in de hand gewerkt. Itamar Ben-Gvir, de machtige minister van Nationale Veiligheid, werd furieus. Een Jood een terrorist? Per definitie onmogelijk! Een Jood die een Palestijnse stenengooier doodt, moet een medaille krijgen, vindt de minister.

Burgerlijke ongehoorzaamheid

Israëls grootste vijand is de regering zelf, die bezig is in naam van de democratie de democratie om zeep te helpen. Is het dan niet de patriottische plicht van het leger, het enige instituut dat de tot het bot verdeelde maatschappij nog enigszins bijeenhoudt, om die vijand aan te pakken? Niets is meer onmogelijk. Ook het woord burgeroorlog valt steeds vaker. Er lopen allang extreem-rechtse knokploegen rond. Hun voorman Ben-Gvir wil het wapenbezit vergemakkelijken. Hij is bezig een Nationale Garde op te zetten, die hij kan gebruiken als zijn privémilitie. Onder de grote Arabische minderheid in Israël circuleren veel wapens, getuige het ontstellend hoge aantal moorden binnen die bevolkingsgroep. Maar zou de middenklasse, die het gros van de antiregeringsdemonstranten uitmaakt, milities gaan formeren? Massale burgerlijke ongehoorzaamheid lijkt waarschijnlijker. Een van de protestleiders die daartoe oproept is oud-premier en gepensioneerd generaal Ehud Barak.

Lees ook over de weigering van Israëlische reservisten om in het leger te dienen:‘Zo’n brief dat je niet meer wil, schrijf je met tranen in je ogen’

Fervente tegenstanders van de regering vinden dat de Verenigde Staten Israël een duidelijke boodschap moeten sturen: breng je huis op orde, anders volgen er maatregelen. Bijvoorbeeld een handelsboycot of het stopzetten van de militaire hulp. Alleen al het dreigen daarmee kan helpen. In Amerika is de houding tegenover Israël aan het omslaan. Voor het eerst heeft de Amerikaanse regering het woord ‘terreur’ gebruikt voor een door Joodse kolonisten gepleegde moord. In de Democratische Partij is de militaire hulp aan Israël geen uitgemaakte zaak meer. Maar al maakt president Biden van zijn kritiek op het regime-Netanyahu geen geheim, de militaire hulp is vooralsnog boven al zijn kritiek verheven.

De beste oplossing zou zijn als de regeringscoalitie zichzelf opblaast. De twee ultra-orthodoxe partijen van de coalitie beginnen bang te worden dat de verwachte voordelen van hun bondgenootschap met Netanyahu, zoals definitieve vrijstelling van militaire dienst voor de ultra-orthodoxen, gulle financiering van hun seminaries en doorvoering van hun strenge zeden, niet opwegen tegen de nadelen: de chaos van nu en de wraak van een seculier kabinet later. Er hoeft maar één partij uit het kabinet te stappen of de regering verliest haar meerderheid. Er zijn berichten dat de ultra-orthodoxen eisen dat het hele project voor de justitiële ‘hervorming’ wordt stopgezet. En dat Netanyahu het plan voor een jaar wil opschorten om eerst de vrijstelling van dienst voor de ultra-orthodoxen te regelen. Dat soort berichten draagt alleen maar bij aan de chaos.

Abraham-akkoorden

En dan is er het plan van Biden om de machtsverhoudingen in het Midden-Oosten in Amerikaans voordeel te keren en daarmee zijn eigen herverkiezing te bevorderen: een vredesdeal tussen Israël en Saoedi-Arabië. Dit nieuwe ‘Abraham-akkoord’ moet stimulerend werken op andere Arabische landen – al dreigen de vier bestaande Abraham-akkoorden te verwateren als de huidige Israëlische regering nog lang aanblijft. De oude Saoedische koning Salman vindt nog altijd: eerst oplossing van de Palestijnse kwestie, en pas dan normalisering met Israël. Kroonprins Mohammed bin Salman wil van Biden wapens, nucleaire technologie voor energieopwekking en erkenning als niet-NAVO-bondgenoot. Biden wil dat de Saoediërs de Palestijnen helpen met investeringen, dat ze de olieprijzen omlaag brengen en vooral dat ze hun relaties met China op een laag pitje zetten.

Netanyahu kan zijn regering redden, door te zwichten voor de extremisten. Maar dan wordt hij nog meer hun gevangene, en Israël een dictatuur

De kroonprins heeft al een gebaar gemaakt richting Palestijnen: de Saoedische ambassadeur wordt ook geaccrediteerd in Ramallah en als consul-generaal in het door Israël geannexeerde Oost-Jeruzalem. Ook Israël moet van Biden goodwillgebaren maken. Netanyahu wil niets liever, want een deal met Saoedi-Arabië zou hem vereeuwigen in de Israëlische geschiedenis. Maar dergelijke gebaren zijn voor de Israëlische ultra’s onbespreekbaar. Nu al vinden ze Netanyahu vaak nog niet anti-Palestijns genoeg. Palestijnen moeten niet worden geholpen, maar over de kling gejaagd, vindt Bezalel Smotrich, minister van Financiën en onderkoning van de bezette Westelijke Jordaanoever. Hij is bezig met de stille annexering van het gebied. Onlangs zei hij dat de Palestijnse stad Huwara moest worden weggevaagd.

Als Netanyahu zwicht voor de extremisten, redt hij zijn regering. Maar dan wordt hij nog meer hun gevangene, en Israël een dictatuur. Houdt hij voet bij stuk, dan spat zijn coalitie uiteen. De oppositie heeft een te grote afkeer van de opportunistische leugenaar om hem dan te hulp te schieten. Nieuwe verkiezingen dus. Waarmee het politieke einde van Benjamin Netanyahu eindelijk in zicht zou komen.