Dat absurde gedoe rond Qatar geeft me een overdonderend gevoel van déjà vu. De treurige toestand van de mensenrechten, de weggemaaide levens, de megacorruptie, de allergie voor protesten en demonstraties, de politieke manipulatie – waarom herhaalt op wereldsporttoernooien de geschiedenis zich zo verbazend monotoon? Het wordt tijd om achter deze deprimerende reeks definitief een punt te zetten. Het idee dat ik daarvoor heb, is geboren uit mijn eigen ervaringen met die monotonie.

In maart 1976 pleegde de Argentijnse generaal Jorge Videla zijn langverwachte staatsgreep. Een paar dagen daarna begonnen de eerste mensen in mijn omgeving te verdwijnen. De organisatie van het WK voetbal nam Videla over van de afgezette regering. Allicht, want sinds Mussolini en Hitler weten dictatoren dat sport en politiek alles met elkaar te maken hebben. Alleen heette het witwassen van hun vuile handen toen nog geen sportswashing.

Het WK begon op 1 juni 1978. Vermomd als voetbalverslaggever was ik naar Argentinië teruggekeerd. Ik ging niet naar de openingswedstrijd, maar naar de Plaza de Mayo, waar ik sprak met de Dwaze Moeders. Door merg en been. Terwijl de wereld naar de voetbalwedstrijden keek, werden de nog levende vermisten in zee gedropt. Ikzelf kreeg van een regeringsfunctionaris een doodsbedreiging. De Argentijnen waren uitzinnig toen ze na de gewonnen finale tegen Nederland de wereldcup veroverden. Vervolgens ging de staatsterreur gewoon door.

Moordende aardbeving

Acht jaar later was het WK voetbal in Mexico. Het was het eerste mondiale sportevenement sinds de Olympische Spelen van 1968, berucht geworden door het neerslaan, tien dagen voor de opening, van het studentenprotest tegen het evenement. Na dit op regeringsbevel aangerichte bloedbad – drie- à vierhonderd doden – vonden de Spelen ongestoord doorgang.

Acht maanden voor het Mexicaanse WK dreigde er opnieuw roet in het eten te worden gestrooid, deze keer door een moordende aardbeving. De eerste vraag die ik na de ramp kreeg van een Nederlandse radioactualiteitenrubriek: ‘Gaat het WK wel door?’ Fifa-baas João Havelange legde me uit dat het toernooi moest doorgaan om de slachtoffers tot troost te zijn. De stadions en hun grasmatten in Mexico werden aanzienlijk meer vertroeteld dan de kwart miljoen daklozen, die vaak nog jaren na het WK op straat of in kampen moesten bivakkeren.

Corruptiepraktijken

Vier jaar later, nieuw schandaal: het WK voetbal van 1990 in Italië. De stadions en andere voorzieningen kostten honderden miljoenen meer dan de oorspronkelijk begrote bedragen. Het waren de nadagen van het ancien régime van christen-democraten en socialisten, die gebroederlijk de buit deelden.

Toen ik van die kolossale corruptiepraktijken verslag deed, vond niemand in Nederland dat raar, want zo waren nu eenmaal de Italiaanse mores. Onderzoeksrechter Antonio Di Pietro vond het wel raar. Hij startte de Operatie Schone Handen, de helft van de politici werd gedagvaard, het politieke systeem stortte in – en toen sprong Berlusconi in het rechtse gat. Waarna het met Italië niet meer goed is gekomen.

Mijn laatste sportevenement tot nu toe waren de Olympische Spelen in 2008 in Beijing. Eerder was de Chinese kandidatuur verworpen vanwege het bloedbad van Tiananmenplein in 1989. Ditmaal had China beloofd dat het met de mensenrechten steeds beter zou gaan. Er zou tijdens de Spelen zelfs gedemonstreerd mogen worden. Het olympisch festijn zal bijdragen aan de democratisering van China, verkondigde het Internationaal Olympisch Comité.

Nog nooit heb ik de Chinezen zo uit hun dak zien gaan als op de dag van de toewijzing. Maar daarna moesten hele stadswijken plaatsmaken voor olympische locaties. De Spelen waren grandioos, maar met sport hadden ze weinig te maken. Ze boden China de kans zich te presenteren als wereldmogendheid. De veiligheidsmaatregelen waren ongekend. Alle demonstratieaanvragen werden afgewezen. Twee vrouwen kwamen toch protesteren tegen de sloop van hun huis. Ze werden opgepakt. De chef olympische veiligheid was een toen nog vrij onbekende politicus, vicepresident Xi Jinping.

Sport en politiek

Hoe is dit soort schandalen te voorkomen? Verwacht niets van de nationale en internationale sportbonden en olympische comités, want die zijn niet gewend autoritaire regimes en het grote geld te weerstaan. Ze houden nog altijd de fictie op dat sport en politiek gescheiden zijn, maar vormen onderdeel van het systeem. Ze zijn niet de oplossing, maar het probleem. Dit probleem kan alleen op regeringsniveau worden aangepakt. Nederland moet, samen met zoveel mogelijk andere Europese landen, een lijstje maken van voorwaarden waaraan organisatoren van wereldtoernooien moeten voldoen. Aan dat lijstje hebben de nationale bonden zich te houden. Want over politieke problemen beslissen de politieke autoriteiten.

Afschrikwekkende werking

Die voorwaarden gaan verder dan eisen over infrastructuur en financiering. Ze gaan over mensenrechten, over vrijheid, over integriteit, over de waarden die Europa het allerhoogst in zijn vaandel zegt te hebben. Als een land tot toernooi-organisator wordt gekozen dat aan die waarden geen boodschap heeft, dan doet Europa gewoon niet mee aan het feest. Dat zou een sterk afschrikwekkende werking hebben, want zonder Europa zou het toernooi zijn wereldklasse verliezen.

Voor Qatar komt dit plannetje te laat. Maar als we in het nieuwe tijdperk dat voor de deur staat meer menselijke waarden willen, laat zo’n lijstje er dan snel komen.