Europa moet zich loskoppelen van China en eisen stellen / NRC Opinie


Europa moet zich loskoppelen van China en eisen stellen


China De EU moet zich door de VS niet laten meezuigen in een oorlog tegen China, betoogt Jan van der Putten. Voorwaarde is dat dit continent ook politiek een hecht blok wordt. Dan kan het voor de eigen waarden blijven uitkomen. 


Jarenlang hebben we in het Westen willen geloven dat China wilde worden als wij. Met twee stappen voorwaarts en een stap achterwaarts zou de Volksrepubliek geleidelijk aan dichter bij ons komen, eerst op economisch, daarna ook op politiek gebied. Er zou een middenklasse groeien en die zou politieke inspraak eisen. Heel langzaam zou de dictatuur versoepelen. Misschien zou China, net als in Taiwan was gebeurd, op den duur de democratie omhelzen. En uiteindelijk zou een ontwikkeld China volgzaam gaan meedraaien in de westerse wereldorde.


Jan van der Putten is journalist en schrijver.


Het heeft compleet anders uitgepakt. Onder Xi Jinping zijn telkens twee achterwaartse stappen op elkaar gevolgd, en geen stappen voorwaarts, steeds dichter bij een totalitair systeem.


Grandioze projecten


Wat de wereldorde betreft volgt China een tweesporenbeleid: enerzijds probeert het de bestaande orde zo veel mogelijk onder eigen controle te brengen, anderzijds is het met grandioze projecten als het Belt and Road Initiative, het Global Development Initiative en het Global Security Initiative bezig een pro-Chinese orde te stichten.


Deze projecten zijn bedoeld om China’s macht en grandeur te vergroten en daardoor een concept uit de keizertijd nieuw leven in te blazen. Als Zoon van de Hemel heerste de keizer over tianxia, alles wat onder de hemel is. Althans theoretisch. De nieuwe Hemelzoon Xi vat die wereldheerschappij, die China vanwege zijn superieure beschaving en millennialange geschiedenis van nature zou toekomen, letterlijk op. Nu is China niet het enige land dat last heeft van superioriteitsgevoelens. De koloniale mogendheden leden er ook hevig aan. En de Amerikanen kenden zichzelf een manifest destiny toe om, als Gods nieuwe uitverkoren volk, de wereld het Amerikaanse heil te brengen, vaak in de vorm van staatsgrepen of interventielegers.


Denk niet dat Xi Jinping dat voorbeeld zal volgen. Hij zal zijn legers niet laten uitzwermen om de wereld te veroveren of om zijn vijanden tot de Chinese orde te roepen. Wereldheerschappij op z’n Chinees houdt in dat de rest van de wereld respect toont voor China en zijn systeem, en bijdraagt aan de economische groei en bloei van China – en daarmee aan de legitimiteit en de stabiliteit van de communistische heerschappij. Daarvoor moet liefst geen schot worden gelost. Want, de Chinese strateeg Sun Tzu zei het 2500 jaar geleden al, „de hoogste oorlogskunst is de vijand onderwerpen zonder te vechten”.


Europese kleine broertjes


De razendsnelle economische ontwikkeling van China heeft veel landen voor hun handel, investeringen en leningen afhankelijk gemaakt van de Chinese reus. Sommige arme landen in Azië en Afrika zijn al zo afhankelijk van China dat het in feite vazalstaten zijn geworden. Zoiets als destijds de satellieten van de Sovjet-Unie en de Europese kleine broertjes van de Verenigde Staten. Tegenwoordig is praktisch de hele wereld in meerdere of mindere mate afhankelijk van China. Van een land dus dat steeds meer de totalitaire kant opgaat. Van een land dat agressief reageert op alle kritiek, die dat opvat als inmenging en vooral als een gebrek aan respect. Van een land dat de wereldhegemonie wil veroveren.


Lees ook:Europa bindt strijd aan met China: wie bepaalt wat de standaard is?


Toen de VS erachter kwamen dat China niet tevreden was met de tweede viool begonnen ze maatregelen te nemen. Obama decreteerde een militaire en economische ‘zwenking naar Azië’, Trump begon een commerciële en technologische oorlog, Biden zet de ontkoppeling van de sterk vervlochten economieën van beide landen naarstig voort. Zijn strenge Chips Act moet voorkomen dat China zijn hightech-industrie verder kan ontwikkelen, waardoor het geen supermogendheid kan worden.


Biden sluit of versterkt anti-Chinese militaire bondgenootschappen en maakt er geen geheim van dat China de hoofdvijand van Amerika is. Zijn generaals praten al alsof een oorlog onvermijdelijk is. Van de oorspronkelijke China-strategie van Biden – samenwerking wanneer het kan, concurrentie wanneer het past, confrontatie wanneer het moet – is in de praktijk alleen de laatste van de drie elementen overgebleven. Het gesprek van Biden en Xi begin deze week in Bali, bedoeld om de communicatie tussen de VS en China te herstellen, leverde eerder een bevestiging op van de bestaande conflicten dan een ontspanning. Het was de eerste top van de Tweede Koude Oorlog.


En Europa? Het zou heel onverstandig zijn de oorlogsbeluste krachten in Amerika te onderschatten, kijk maar naar Oekraïne. Europa moet zich niet laten meezuigen in een waarschijnlijk desastreus conflict met China over Taiwan of de Zuid-Chinese Zee, en al helemaal niet als de onberekenbare Trump of een trumpiaan weer aan de macht mocht komen. Maar wat dan? Als Europa zich niet duidelijk keert tegen de etnische zuiveringen in Xinjiang en Tibet, de vernietiging van de vrijheid in Hongkong, de permanente intimidatie van Taiwan en de talloze gevallen van inmenging in het buitenland en acties tegen critici, wat stellen de Europese waarden dan nog voor?


Het gesprek van Biden en Xi in Bali leverde een bevestiging op van de bestaande conflicten


De EU heeft China uitgeroepen tot systeemrivaal, maar weet zelf niet wat voor consequenties daaraan te hechten. Het probleem is natuurlijk dat China zijn buitenlandse critici economisch pleegt te straffen. Dat komt vaak hard aan, want veel Europese bedrijven, de Duitse voorop, zijn aan China verslingerd geraakt.


Bondskanselier Olaf Scholz heeft bij zijn recente bliksembezoek aan Beijing duidelijk gemaakt dat Duitsland er niet over peinst zijn economie te ontkoppelen van de Chinese. BASF heeft in september zelfs een nieuwe fabriek in China geopend.


Biezen gepakt


Die investering van tien miljard euro gaat tegen de trend in. De Chinese autoriteiten mogen nog zo vaak beweren dat iedere dag de deur wijder opengaat voor buitenlandse investeerders, zijzelf zien die deur iedere dag verder dichtgaan. Vrijwel alleen de ondernemingen die niet meer gericht zijn op de export maar op de Chinese binnenlandse markt, zien nog toekomst in de Volksrepubliek. Veel buitenlandse ondernemers en expats hebben al hun biezen gepakt of zijn van plan dat te doen. Net als veel Chinese particuliere ondernemers, trouwens. Ze hebben niet alleen genoeg van de eindeloze lockdowns maar ze zijn ook bang het volgende slachtoffer te worden van Xi’s ideologisch gemotiveerde veldtocht tegen de grote (tech-)bedrijven.


In naam is China nog steeds een kampioen van de globalisering, in de praktijk is het bezig zich steeds meer in zichzelf op te sluiten. China wil zo veel mogelijk zelfvoorzienend worden, en de nog bestaande afhankelijkheid zo snel mogelijk verkleinen. Met dat beleid krijgt Europa een wezenlijk onderdeel van een nieuwe China-politiek op een presenteerblaadje aangereikt. Ontkoppel de strategische economische betrekkingen, en zoek in derde landen of, beter nog, in Europa zelf naar vervanging. Kom uit voor je waarden zoals democratie, mensenrechten, vrijheid en solidariteit en leg sancties op als China die flagrant schendt.


Zeker, Xi accepteert nimmer kritiek, maar zolang China Europa nog nodig heeft kan de EU wel degelijk eisen stellen. Voorwaarde is wel dat Europa een hecht blok wordt en zijn strategische autonomie ook met daden belijdt, anders blijft China verdelen en heersen. Als er ooit een dwingende reden is geweest voor een hechte Europese samenwerking, dan is het nu. Vanwege Oekraïne, en misschien nog meer vanwege China.




maandag 21 november 2022

Klik hier