Humanitaire catastrofe
is een ander woord voor Gaza
Ook vreedzaam verzet lijkt zinloos
Zelden stond de Gazastrook er zo slecht voor. Vier van de vijf mensen leeft onder de armoedegrens. Israel handhaaft
een ijzeren blokkade en Egypte steekt geen poot uit. De rest van de Arabische wereld kijkt de andere kant op. Bij
vreedzame protesten de afgelopen maanden vielen 120 doden. Ook demonstreren lijkt niet te werken. Een analyse.

Jan van der Putten

In de vierduizend jaar dat Gaza bestaat,
is het leven er zelden zo riskant geweest
als nu. Alles en iedereen werkt mee om
het gebied onleefbaar te maken. In een
smal kuststrookje dat nauwelijks groter
is dan Vlieland verdringen zich twee miljoen
mensen, voornamelijk nazaten van
Palestijnse vluchtelingen die verdreven
werden bij de stichting van Israel in 1948.
De buurlanden Israel en Egypte houden
de grensovergangen meestal potdicht.
Mondjesmaat laten ze voedsel, goederen
en heel af en toe ook mensen door. Vorig
jaar stierven 54 patiënten omdat Israel
niet op tijd toestemming had gegeven
om de Gazastrook voor behandeling te
verlaten.
Ook de toegang via de lucht en de zee
wordt geblokkeerd. Gaza’s enige vliegveld
werd in 2000 door Israel vernield.
Als Gazaanse vissers verder varen dan
ruim tien kilometer uit de kust, grijpt de
Israelische marine schietend in. Sinds
vorig jaar doet ook de Palestijnse Autoriteit
aan de blokkade mee door de betaling
van salarissen aan ambtenaren in Gaza
te kortwieken of stop te zetten. Er is een
groot tekort aan medicijnen, de ziekenhuizen
zijn niet in staat de medische
nood te lenigen, er is te weinig voedsel
en drinkwater, de waterzuiveringsinstallaties
zijn kapot, er is hooguit vier uur
per dag elektriciteit. Vier van de vijf
Gazanen leeft onder de armoedegrens.
Wie werk heeft mag van geluk spreken,
maar het is lang niet zeker dat het salaris
wordt uitbetaald. Drie oorlogen sinds
2008 en talloze andere Israelische
geweldsacties hebben een spoor van
verwoesting, dood en verminking
getrokken. Gaza is een ander woord
geworden voor humanitaire catastrofe.

Vrome wens

Als Israel en Egypte zouden willen en de
Palestijnse rivalen zich zouden verzoenen,
zou ’s werelds grootste openluchtgevangenis
snel een boze herinnering
zijn. Maar dat is voor onbepaalde tijd
een vrome wens. De rol van Egypte blijft
daarbij vaak onderbelicht. President
el-Sisi is bepaald geen vriend van Hamas,
de Palestijnse tak van de Moslimbroederschap,
die in Egypte onder Mohamed
Morsi een jaar aan de macht was. Sisi ziet
de Broederschap als een terroristische
organisatie. Hij liet de tunnels blokkeren
die de enige verbinding tussen Gaza en
de buitenwereld vormden. Om de relaties
met Egypte te verbeteren, heeft Hamas
zich vorig jaar gedistantieerd van de
Broederschap. Veel heeft het niet geholpen.
Sisi’s grote vriend in de regio is
Benjamin Netanjahoe. Met hem deelt hij
de afkeer van Hamas en coördineert hij
de bestrijding van het terrorisme in de
Sinaï-woestijn. De Egyptische dictator is
Netanjahoe ook van dienst wanneer de
vijandelijkheden tussen Hamas en Israel
uit de hand dreigen te lopen. Hij organiseert
dan een wapenstilstand – de laatste
keer was eind mei – die dan een paar
dagen of een paar maanden standhoudt.
De huidige ellende in Gaza begon toen
premier Ariel Sjaron in 2005 besloot de
enclave op te geven omdat hij meer kostte
dan opleverde. Verkiezingen onder de
Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever
en in Gaza werden gewonnen door
Hamas, een soennitische islamistische
beweging die aanvankelijk gesteund werd
door de Israelische geheime dienst Sjin
Bet. Die steun was bedoeld om de Palestijnse
Bevrijdingsorganisatie (PLO) te
verzwakken.

Burgeroorlog

De PLO erkende de verkiezingsuitslag
niet, waarna een bloedige Palestijnse
burgeroorlog uitbrak tussen Hamas en
het seculiere Fatah, de grootste PLO-partij.
In 2007 verjoeg Hamas de Palestijnse
Autoriteit uit Gaza. Ondanks alle verzoeningspogingen
duurt die inter-Palestijnse
oorlog voort tot op de dag van vandaag.
Aan de laatste, door Egypte gearrangeerde
poging, maakte in maart van dit jaar een
gewelddaad een einde: een – mislukte –
moordaanslag tijdens een bezoek aan
Gaza op de premier van de Palestijnse
Autoriteit, Rami Hamdallah.
Het is voor de Gazanen letterlijk van
levensbelang geworden het beleg te
breken, want dit is geen leven. De drie
oorlogen tegen Israel zijn niet alleen
wreed en nutteloos, maar ook contraproductief
gebleken. Ze hebben grote
verwoestingen gebracht en de blokkade
alleen maar versterkt. Zelden treft een
vanuit Gaza afgevuurde raket doel, terwijl
de Israelische represailles een overkill-effect
hebben. Bovendien is Hamas
in het Midden-Oosten de ene bondgenoot
na de andere kwijtgeraakt. Het
liefst zou Hamas een langdurige wapenstilstand
willen, maar dat voornemen
wordt keer op keer doorkruist door de
Islamitische Jihad, een kleinere groep
die ook vanuit Gaza opereert en behalve
het plegen van geweld tegen Israel geen
enkel programma heeft. Voor het gemak
stelt Israel Hamas ook verantwoordelijk
voor de aanvallen van de Islamitische
Jihad. Dat houdt militaire vergeldingsmaatregelen
tegen Hamas in, dat zich
dan weer gedwongen voelt om ook zelf
raketten op Israel af te vuren om bij zijn
achterban geen imagoverlies te lijden.

Vicieuze cirkel

Hoe kan die vicieuze geweldscirkel worden
doorbroken? Van Israel zal de oplossing
niet komen, integendeel: Netanjahoe
en de zijnen schijnen zich wel te voelen
bij het voortsudderen van het conflict,
dat de Palestijnen verdeeld en zwak
houdt en voor Israel geen enkel militair
gevaar betekent. Aangezien Israel geen
zin heeft Gaza opnieuw te bezetten,
beperkt het zich tot acties die Hamas
moeten inpeperen dat het militair geen
schijn van kans heeft. Zolang de westerse
wereld Hamas als een terroristische organisatie
ziet en niet als een bevrijdingsbeweging
die het geweld van de bezetter
(de blokkade van Gaza komt in de praktijk
neer op een bezetting) met geweld
beantwoordt, hoeft Israel voor boze reacties
van westerse regeringen niet bang te
zijn. En al helemaal niet voor acties van
internationale solidariteitsbewegingen.
Arabische landen heeft het evenmin te
vrezen, want die hebben bij samenwerking
met Israel alles te winnen en bij
daadwerkelijke hulp aan het Palestijnse
broedervolk niets. Noodhulp aan Gaza
is broodnodig, maar lost het drama van
het beleg niet op. Wat te doen?
Armoede, honger, wanhoop en een
groeiende afkeer van het militarisme
van Hamas hebben volksorganisaties in
Gaza naar een voor het Midden-Oosten
ongekend wapen laten grijpen: geweldloosheid.
Vanaf eind maart kwamen
iedere vrijdag tienduizenden Gazanen
vreedzaam samen bij het grenshek dat
Israel om het concentratiekamp Gaza
heeft gebouwd. De officiële naam van
deze betogingen, de ‘Grote mars van
terugkeer’, gaf het Israelische leger een
excuus om er op los te schieten. Onder
de vele doden waren kinderen, journalisten,
zelfs een verpleegster die een gewonde
te hulp snelde. Bijna niemand van de
slachtoffers was gewapend, en niemand
vormde een gevaar. Maar Israel beantwoordt
geweldloos verzet op dezelfde
manier als een militaire aanval: met een
bloedbad. Onder de doden waren leden
van Hamas, dat zich achter het vreedzame
protest had geschaard. Zodat Israel kon
roepen dat het om terroristische acties
ging.

Wereldopinie

Toch lijkt de conclusie dat ook vreedzaam
verzet zinloos is iets te voorbarig.
Want op één front heeft Israel grandioos
verloren: de wereldopinie. De beelden
uit Gaza hebben wereldwijd grote verontwaardiging
opgeroepen. Dat het
Amerika van Trump een veroordeling
van het Israelische optreden door de
VN-Veiligheidsraad met een veto heeft
verhinderd, pleit alleen maar voor het
morele gelijk van de betreffende motie.
Een VN-interventie is gezien de innige
band tussen Trump en Netanjahoe niet
mogelijk. Maar de Europese Unie zou
haar verbale kritiek op de Israelische
bezettingspolitiek best in daden kunnen
omzetten en een grote hulpactie voor
Gaza kunnen organiseren. In ruil daarvoor
kan de EU van Hamas eisen dat het
met Israel gaat onderhandelen. Hamas is
daartoe onder bepaalde omstandigheden
ook bereid. Het kan trouwens moeilijk
om de onderhandelingstafel heen, tenzij
het een vierde oorlog met Israel wil.
Washington zal zich natuurlijk tegen
zo’n Europees initiatief verzetten, maar
de relaties van de EU met de VS zijn door
alle vijandige daden van Trump al zo ver
verloederd dat dit er nog wel bij kan.
Van het grootste belang is ook het herstel
van de breuk in de Palestijnse wereld.
De diepte van de kloof tussen Fatah en
Hamas is de afgelopen maanden opnieuw
gebleken. Het geweldloze protest
in Gaza, dat niet eens door Hamas was
begonnen, kreeg geen enkele navolging
op de Westelijke Jordaanoever. Alsof het
de Palestijnen daar niet interesseerde.
Bovendien lijkt er op de Westelijke Jordaanoever
al geruime tijd geen georganiseerd
verzet meer te bestaan. Neem
de ‘messenintifada’ die in januari 2016
begon en nog altijd doorgaat. Steeds
gaat het om individuele, vaak willekeurige
aanvallen met messen of auto’s,
waar geen organisatie achter zit.
Voordat er van een Palestijnse verzoening
sprake kan zijn moeten er waarschijnlijk
eerst andere leiders komen. De
82-jarige president van de Palestijnse
Autoriteit, Mahmoed Abbas, heeft een
broze gezondheid. Hij is uiterst impopulair
en lijkt geheel in beslag genomen
door een dubbele machtsstrijd: een binnen
zijn eigen beweging Fatah, en een
met Hamas. Deze laatste beweging is
wanhopig op zoek naar een overlevingsstrategie.
Een akkoord met Israel zou
Hamas overleving garanderen. Maar
daarvoor moet er wel een heel andere
Israelische regering komen.