Verkiezingen in Israël

Politieke storm in de oase

Volgende week gaat Israël naar de stembus. Voor het eerst sinds jaren heeft de zittende premier Netanyahu een formidabele tegenstander: Benjamin Gantz. Die kan misschien de vernieling van het land stoppen.

Jan van der Putten

3 april 2019 – verschenen in nr. 14

Benjamin Gantz (l) van de Blauw en Wit-partij komt bidden bij de westmuur in de oude stad van Jeruzalem tijdens zijn verkiezingscampagne, 28 maart© Abir Sultan / EPA / ANP

Openlijk of sluimerend, met wapens of met de mond – oorlog is het in Israël altijd. Daarom wint Benjamin Netanyahu, alias Mr. Security, altijd de verkiezingen. Na elke zege ververst hij zijn kabinet en schuift hij een stukje verder op naar rechts, waardoor de democratie steeds meer klem komt te zitten. Op 9 april zijn er opnieuw verkiezingen, en opnieuw wil Netanyahu zichzelf opvolgen. Deze keer is dat niet meer vanzelfsprekend. Mocht het toch lukken, dan is er zware politieke storm op komst.

Voor het eerst sinds jaren moet Benjamin (Bibi) Netanyahu het opnemen tegen een formidabele tegenstander: Benjamin (Benny) Gantz. De twee Benjamins kennen elkaar goed uit de tijd (2011-2015) dat Gantz stafchef van het leger was. Net als zijn voorgangers Rabin, Sharon en Barak is Gantz een paar jaar na zijn militaire pensionering de politiek in gegaan. En net als die drie hoopt ook Gantz premier te worden, om eens te meer te bevestigen dat de werkelijke macht in Israël uit de loop van een geweer komt.

Vanuit het niets vormde Gantz eind vorig jaar de partij Hosen l’Yisrael (Weerbaarheid voor Israël). Op slag was hij de populairste oppositieleider. Maar om Netanyahu te verslaan had hij bondgenoten nodig. Die vond hij in de ex-legerleiders Moshe Ya’alon en Gabi Ashkenazi en in de vroegere tv-presentator Yair Lapid. Ya’alon had net zelf een partijtje opgericht, Lapid bracht zijn seculiere partij Yesh Atid (Er is een Toekomst) in, en Ashkenazi zijn prestige. En zo werd in februari een nieuwe partij geboren, Kachol Lavan (Blauw en Wit), genoemd naar de nationale kleuren. Als het deze partij lukt aan de macht te komen, wordt eerst Gantz premier en na twee jaar Lapid.

Wat wil Blauw en Wit? Eigenlijk maar één ding: Netanyahu weg hebben. Zowel Lapid als Ya’alon is onder Netanyahu minister geweest, maar sinds hij hen heeft weggewerkt kunnen ze zijn bloed wel drinken. Gantz en de zijnen bekogelen Netanyahu volop met modder, die hun grotendeels wordt geleverd door hun doelwit zelf. Ze mikken vooral op Netanyahu’s achilleshiel: de drie corruptie- en fraudezaken waarin hij verstrikt is geraakt. Een rechtsstaat verdraagt niet een premier die terecht moet staan, vinden ze bij Blauw en Wit terecht. Een vierde schandaal kan er nog bij komen: corruptie bij de miljardenaankoop van onnodige Duitse onderzeeërs en hun doorverkoop aan Egypte. Eerst waren bij die zaak alleen goede bekenden van Netanyahu betrokken, maar sinds kort ook de premier zelf. Het Gantz-kamp spreekt over de grootste corruptieaffaire uit Israëls geschiedenis. Ya’alon heeft al het woord verraad gebruikt. Netanyahu acht zich het slachtoffer van een linkse heksenjacht, ontkent alles en wil Gantz, Ya’alon en Lapid laten vervolgen wegens laster.

Nog voordat Gantz een woord over zijn programma had gezegd werd hij door velen herkend als de Messias, die zou afrekenen met de corrupte politici. Hij werd verwelkomd als de tegenpool van Netanyahu: schone handen, rein geweten, geen narcist of machtswellusteling, maar uitsluitend gedreven door vaderlandslievende dienstbaarheid, zoals hij dat tientallen jaren op het slagveld met gevaar voor eigen leven metterdaad had getoond. Het Netanyahu-kamp probeert dit beeld van de patriottische altruïst zonder vlek of rimpel kapot te maken. Gantz zou een coalitie willen vormen met de Arabische partijen – Arabische Israëliërs zijn in rechtse ogen bijna landverraders – omdat hij anders niet aan een meerderheid zou kunnen komen. Gantz heeft dit heftig ontkend.

Nog voordat Gantz iets over zijn programma had gezegd herkenden velen hem als de Messias

De jonge Gantz (19) zou zich poedelnaakt aan een veertienjarig meisje hebben vertoond. De oudere Gantz (59) heeft de vrouw die zich die schanddaad plotseling herinnerde een proces aangedaan. Recentelijk zou Gantz als hoofd van een internetbeveiligingsbedrijf, dat vorig jaar failliet ging, corruptiegeld hebben opgestreken bij een miljoenendeal met de Israëlische politie. Netanyahu heeft een proces tegen hem geëist. Gantz’ smartphone zou door Iran zijn gehackt. Of dat ook echt is gebeurd weet niemand, maar zijn klunzige verdediging – er stond geen gevoelige informatie op zijn telefoon, zei hij, laat staan scabreuze beelden – klonk weinig overtuigend. Een journalist wist dat Gantz psychiatrisch behandeld was. Gantz gaat hem een proces aandoen. Ach, de verkiezingscampagne heeft weinig verheffends te bieden.

Netanyahu vindt dat de Blauw en Wit-leiders verkapte linkse types zijn. ‘Links’ is voor hem ongeveer het ergste woord dat er bestaat. Links is immers ‘vergeten wat het betekent joods te zijn’. De meester in de verdeel-en-demoniseerkunst hoeft echter niet bang te zijn: links Israël stelt nauwelijks nog iets voor. De eens almachtige Arbeiderspartij heeft het bloedvergieten waar de vredesakkoorden van Oslo op zijn uitgelopen, de internationale teloorgang van de sociaaldemocratie en de opeenvolging van zwakke leiders ternauwernood overleefd.

Netanyahu zelf is de tegenpool van links. Hij heeft het land steeds verder naar rechts gestuurd, is in zee gegaan met rechtse extremisten waar tot voor kort de honden geen brood van lustten, is close geworden met dubieuze buitenlandse politici en regimes: van Viktor Orbán tot Matteo Salvini, van diverse Afrikaanse dictators tot ultrarechtse (regerings)partijen in Polen, Frankrijk en elders. Ook tegen mondiale reuzen is Bibi aangeschurkt, de ene nog meer omstreden dan de andere: van Xi Jinping via Jair Bolsonaro tot de grootste vriend die Israël volgens Netanyahu sinds de Perzische koning Cyrus de Grote ooit gehad heeft: Donald Trump. Wil je vriend worden van Benjamin Netanyahu? Rechts-populistische, antidemocratische, dictatoriale en zelfs antisemitische overtuigingen zijn daarvoor geen enkel bezwaar.

Uit het programma van Blauw en Wit valt weinig concreets op te maken. Gantz zelf heeft gezegd dat hij economisch liberaal is, sociaal-economisch links en op veiligheidsgebied rechts. De Palestijnen hebben weinig van hem te verwachten: de nederzettingen worden versterkt, Jeruzalem zal verenigd blijven en voor altijd de hoofdstad van Israël, Israëls oostelijke veiligheidsgrens blijft de Jordaan. Dat staat haaks op wat de Palestijnse president Mahmoud Abbas net weer eens heeft verzekerd: ‘Een vrije, onafhankelijke Palestijnse staat met Oost-Jeruzalem als hoofdstad is onontkoombaar.’ Niettemin zegt Gantz naar vrede te streven – maar dat heeft Netanyahu ook zo vaak gezegd. Gantz is trots op zijn optreden in de laatste Gaza-oorlog in 2014. Daarin vielen 2104 Palestijnse en 73 Israëlische doden. Onder hen waren 1462 burgers aan de Palestijnse kant en zeven aan de Israëlische.

Op het gebied van veiligheid hebben de generaals van Blauw en Wit veel meer ervaring dan Netanyahu, maar ze missen de geslepenheid en het gevoel voor timing van Mr. Security. Al jaren klopt Netanyahu de existentiële dreiging die van Iran zou uitgaan op om zichzelf nog meer te kunnen profileren als de enige bij wie de Israëliërs veilig zijn. In 2015 haalde hij in het Amerikaanse Congres fel uit tegen Obama’s voorgenomen deal met Iran; niemand was zo blij als hij toen Trump op Bibi’s heftige aandrang die deal vorig jaar schrapte. Met bombardementen op militaire doelen van Iran en Hezbollah in Syrië onderhoudt hij zijn imago. En toen vorige week een vanuit Gaza afgeschoten raket in een dorpje benoorden Tel Aviv zeven mensen verwondde, zegde hij zijn optreden voor de achttienduizend deelnemers aan de jaarvergadering in Washington van de machtige joodse belangenorganisatie AIPAC af om terug te ijlen naar Israël. Waarmee hij vlak voor de verkiezingen zijn reputatie als paladijn van Israëls veiligheid nog meer glans gaf.

De ultrahaviken in Israël vinden dat Netanyahu wat Gaza betreft een doetje is

Gaza is ook voor Netanyahu een hoofdpijndossier geworden. Zijn politiek leidt nergens toe, behalve tot nieuwe raketaanvallen van Hamas en nieuwe overkill-vergeldingen door de Israëlische luchtmacht. Als een escalatie beide partijen niet blijkt uit te komen, kunnen ze de raketlanceringen vanuit Gaza alsnog afdoen als ‘vergissingen’, zoals die van vorige week en van tien dagen eerder. De ultrahaviken in Israël, ministers in het huidige kabinet voorop, vinden dat Netanyahu wat Gaza betreft een doetje is. Het liefst zouden ze het probleem uit de wereld helpen door het hele gebied plat te bombarderen. In Gaza is de situatie pathetisch geworden: gebrek aan alles, werkloosheid van 52 procent, leiders die het groeiende verzet keihard de kop indrukken. Vreedzame betogers vinden de politie van Hamas tegenover zich, die even hard schiet als de Israëlische militairen aan het grenshek. Ook de inter-Palestijnse haat tussen Hamas en Fatah begint steeds gewelddadiger vormen aan te nemen.

Trump geeft zijn vriend Bibi graag geschenken. Na de erkenning van Jeruzalem als hoofdstad van Israël, de verplaatsing daarheen van de Amerikaanse ambassade en het schrappen van de term ‘bezette gebieden’ uit Amerikaanse regeringsdocumenten, heeft hij hem zojuist een verkiezingscadeau gegeven: de erkenning van de sinds 1967 bezette Hoogvlakte van Golan als Israëlisch grondgebied. Een precedent voor de definitieve annexatie van de Westelijke Jordaanoever? De Israëlische hardliners vinden van wel, Netanyahu heeft erop gezinspeeld, Trumps minister van Buitenlandse Zaken Pompeo heeft het ontkend. Maar als je maar lang genoeg een gebied bezet houdt, trek je kennelijk aan het langste eind.

Goed om te weten voor, bijvoorbeeld, Xi Jinping, die met het ene voldongen feit na het andere de Zuid-Chinese Zee heeft ingepalmd. De VN-Veiligheidsraad en de Europese Unie moeten niets weten van Trumps Golan-cadeau, Syrië heeft fel geprotesteerd, Rusland is bang dat de buffer die de Israëlische en Syrisch-Iraanse troepen scheidt zal wegvallen, terwijl het informele anti-Iraanse bondgenootschap tussen Israël en de Arabische wereld een dodelijke knauw kan krijgen als Israël de Hoogvlakte ook de iurezou inlijven.

Na de verkiezingen moet de langverwachte ‘deal van de eeuw’ worden onthuld, het plan van Trump dat definitief vrede moet stichten tussen Israël en de Palestijnen. De deal zal doodgeboren blijken. Amerika is nooit een onpartijdige bemiddelaar geweest, maar Trump heeft zich door zijn identificatie met Netanyahu bij voorbaat gediskwalificeerd. Beide partijen zullen water bij de wijn moeten doen, maar de Palestijnen veel meer dan de Israëliërs. De Palestijnen peinzen er niet over, een eventuele regering-Gantz zal nauwelijks concessies doen, en een nieuwe regering-Netanyahu geen enkele, want de ultrarechtse coalitiepartners zullen de regering laten vallen zodra ze ook maar iets aan de Palestijnen toezegt.

De peilingen voorspellen een nek-aan-nek-race tussen de beide Benjamins. Netanyahu zou de meeste kans hebben om een coalitieregering in elkaar te zetten. Verwacht van een nieuwe regering-Netanyahu nog meer discriminatie en repressie om de Palestijnen onder controle te houden. Om uit handen van de rechter te blijven zal hij een wet doordrijven die hem immuniteit moet geven. De extremistische partijen in de coalitie zullen daarvoor een prijs vragen die hij graag zal betalen: de annexatie van de grote nederzettingen. In de houdgreep van extremisten en theocraten zal Netanyahu de rechtsstaat nog verder uithollen. Voor linkse critici, mensenrechtenactivisten, onafhankelijke rechters en leraren, kritische journalisten en eigenzinnige kunstenaars breken nog hardere tijden aan.

Israël beschouwt zichzelf nog altijd als een democratische joodse oase in een woestijn van moslimdictaturen. De vernieling van die oase door haar eigen leiders is in volle gang. Verwacht van een regering-Gantz geen wonderen. Al zou het stoppen van de vernieling al een wonder zijn.